Zeyrek civarından eski fotoğraflar

Mavi’m Binlerce minareden yükselen ezan sesiyle uyanır İstanbul, Sonra nazlı nazlı yükselen güneşin ışıklarıyla yıkayıp yüzünü Temizler geceden bulaşmış tüm günahları, Nice saltanat görmüş bu yorgun asilzâde Yine de, güler yüzle kucaklar sabahları… Bir tatlı tebessümdür Sarayburnu, Dolmabahçe, Kızkulesi Ve ‘günaydın’ der, bir boğaziçi esintisi, Hem, huzur mavilerinin en mavisi… Sonra, vapurlar, metrolar, otobüsler ve banliyolar Uykusuz sararmış benizlerle başlar da, Bir balık-ekmek kokusunda İstanbul’lulaşır gün, Kışın ayazında, yazın sıcak güneşinde, Cami avlularında güvercinler, vapurların ardında martılar, Ve ter kokulu koşuşmalarda insanlar Hep,ekmek peşinde… İstanbul,İstanbul gibiydi o zamanlar; Gökyüzü mavi,deniz maviydi, İnsanlar,İstanbullu gibiydi. Fıstık çamlı koruları,cumbalı konakları, Sakaların,yoğurtçuların çıngırakları, Yağlı boyalı görkemli köşkleri,dut ağaçlı sokakları, Evlerin güller,karanfiller açan bahçeleri vardı. …Ve sabahlar,limon kolonyası gibi manolya kokardı…

Süleymaniye.Vefa,Küçükpazar… İstanbul’da evler ahşap birkaç katlı ve cumbalıydı. Pencereler tahta kafesle örülü idi. Kadınların kendilerini göstermemesi için pencerelere kafes yapılırmış. Bu evler büyük bahçeler içindeymiş.Bahçede bazen küçük,tek katlı evler olurmuş. Bahçedeki evler bazen kiraya verilirmiş.2 katlı evin sofasından sokağa çıkılırmış. Daha büyük evlere köşk denirmiş.Bu ahşap evlerin ömrü 80 yılla sınırlı olurmuş.Gelecek kuşaklar yeni mimariler yapsın diye evler ahşaptan olurmuş Tuvaletler evin dışına bahçeye yapılırmış.Bahçede büyük bir kuyu,yemeğin yapıldığı bir ocak…

Yollar bozuktu,medeniyet habersizdi mahallemizin susuz çeşme önünden, Biz bilmezdik kimseye haybeden kafa tutmayı, Yürek sahipleri muhtacı bir başına bırakmazdı Vicdanı vardı insanların…Çok eskiden… Ahşap evin şahnişininden mahçup bir ses duyulurdu; Osman hadi yavrum,akşam ezanı oldu… Artık öyle mi ya? Babalar emireri,anneler çocuk, Evlatlar sokaklarda…. O selvi ağaçlarının sessiz sedasız duaları da arş’a karıştı, Apartmanların gölgesindeki tarihi ahşap binalar,gecekondular, Elinde merkebinin yuları,zerzevatçı Hakkı Amcamız da toprak olup gitti İstanbul gibi herkesler lalettayn bir tarih sayfasında şimdi Acıçeşme yokuşunun kamburu düzeldi atılan voltalardan Mahalle çeşmesinin suları akmaz oldu, Külhanbeyleri geçmez oldu Karagümrük’ten Lalenin devri gelmeden bizi terketti,bir şer isyan sonucu… Tahta at arabalarının tekeri sakaların topal bacağı gibi, Troleybüsler Edirnekapı’ya uğramaz oldu… Açıp bak eski İstanbul hatıralarına, Anlattıklarımın maziden bir yaprak olduğunu göreceksin, O gururlu ve mütevekkil insanlar Tozlu sayfalarını süslüyor hayaller şehrinin….

Köşenin başında durup bakarsanız; pencerelerde kırmızı toprak saksılar ve kararmış gaz sandıkları da görürsünüz. Saksılarda al, beyaz, koyu kırmızı sardunya, küpeçiçeği, karanfil. Gaz sandıkları da öbek öbek fesleğenle dolu. Ta köşede bir mor salkım çardağı altında, çevrenin en işlek çeşmesi var.

İstanbul ve eski İstanbullular… 1950’lerin ortaları… .Yerler Arnavut kaldırımı… Evler, kimbilir kaç senelik. Artık ayakta durmaktan âciz vaziyette, birbirlerinin üzerine yaslanarak destek almaktalar. Yine de çok asiller… Yaşlı fakat çok güzeller hepsi de… Kimbilir kimlere evsahipliği yaptılar, kaç kuşağa mekân oldular, kaç doğuma, kaç hastalığa, kaç düğüne, kaç ölüme tanıklık ettiler… Ne yağmurlar, karlar, seller, yangınlar, zelzeleler, bayramlar geçirdiler… Pencereleri delerek dışarı fırlayan eğreti borular ve bacalardan henüz dumanlar tütmediğine göre, mevsim daha sonbaharın başları… İki ahşap evin arasında sıkışıp kalan daracık bahçeden dışarı taşan ağacın yaprakları da henüz dökülmemiş. Sokaktan geçen araba olmadığı gibi, yol kenarına parkeden dahi yok… Bomboş, sâde, klâsik bir İstanbul ara sokağı… Kaldırımlar bile taşlarla örülerek oluşturulmuş. Asfaltın henüz kentin bağrına kadar sokulamadığı, yalnızca anaarterleri örtmekle yetindiği seneler işte…Tertemiz ruhlar,pırıl pırıl duygular vardı İstanbul’da …

Dostluğun arkadaşlığın her şeyden önde geldiği and içip yeminler edildiği dostluklar arkadaşlıklar vardı İstanbul’da… Büyüğün küçüğe sevgisi ,küçüğün büyüğe saygısı vardı İstanbul’da… Saygının,sevginin,hoşgörünün,nezaketin,kibarlığın ayrı yerleri ve ayrı önemleri vardı.Yaşlılara yer verilir,onlara ayrı bir hürmet vardı İstanbul’da… Sizli,bizli,efendimli konuşulduğu ortamlar bayağı çoktu İstanbul’da… Bir İstanbul hanımefendiliği bir İstanbul delikanlılığı vardı.

Mahalle mi kaldı? Ne oyunlar oynardık. Toprağı saksıda değil arsada, bahçede tanırdık. Çevre koruma örgütleri boy göstermemişti henüz. Çünkü çevre vardı. Basketbolu bilmezdik. İstop ve yakartop ile oldu topla ilk tanışmamız. Beton mantarlar yokken sokaklarda, mahalle aralarında minyatür kale maç yapardık. Sokak aralarında Aygaz, patates, soğan çığlıkları yerine yoğurtçunun çıngırağını duyardık. Ezanı hoparlörden dinlemez, dokuz kere düşünmeden söz söylemezdik. Bafra veya Birinci genç kızlığa ve delikanlılığa ilk merhaba idi. Pamuk helvacımız, nane şekercimiz, macuncumuz; hani, şimdi nerede? Koskoca balina küçücük gömlek yakasına nasıl girerdi, anlayamazdık. Çözemezdik sihrini masmavi çivit in bembeyaz çamaşırları yıkamasını. Gramofonlardan sonra pikaplarda dinledik taş plakları. Sonra da kırk beşliklerde Barış Manço’nun Dağlar Dağlar’ını, Cem Karaca’nın Hudey Hudey’ini, Berkant’ın Samanyolu’nu Radyo dinlerdik, ufkumuz gelişirdi. Bilen Şoförün Lastiği’ni bilirdik. Radyo Tiyatrosu, On Altı Soru Bilgi Yarışması, Çek Soruyu Bil Doğruyu vazgeçilmezdi herkes için. Hayat mecmuasında Hikmet Feridun Es ile dünyayı dolaşırdık pasaportsuz, vizesiz. Türkiye’nin 67 il vardı düne kadar. Adana’dan başlayıp, Zonguldak’ta koyardık noktayı. İş Bankası’nın, Emniyet Sandığı’nın kumbaraları ilk tasarruftu bizim için.

İstanbul ve eski İstanbullular… 1950’lerin ortaları… .Yerler Arnavut kaldırımı… Evler, kimbilir kaç senelik. Artık ayakta durmaktan âciz vaziyette, birbirlerinin üzerine yaslanarak destek almaktalar. Yine de çok asiller… Yaşlı fakat çok güzeller hepsi de… Kimbilir kimlere evsahipliği yaptılar, kaç kuşağa mekân oldular, kaç doğuma, kaç hastalığa, kaç düğüne, kaç ölüme tanıklık ettiler… Ne yağmurlar, karlar, seller, yangınlar, zelzeleler, bayramlar geçirdiler… Pencereleri delerek dışarı fırlayan eğreti borular ve bacalardan henüz dumanlar tütmediğine göre, mevsim daha sonbaharın başları… İki ahşap evin arasında sıkışıp kalan daracık bahçeden dışarı taşan ağacın yaprakları da henüz dökülmemiş. Sokaktan geçen araba olmadığı gibi, yol kenarına parkeden dahi yok… Bomboş, sâde, klâsik bir İstanbul ara sokağı… Kaldırımlar bile taşlarla örülerek oluşturulmuş. Asfaltın henüz kentin bağrına kadar sokulamadığı, yalnızca anaarterleri örtmekle yetindiği seneler işte…

Müstakil evlerden oluşan sokaklarda belli sayıda insanlar yan yana, bahçeli evlerde sosyal açıdan birbirleriyle daha yakın ve samimi bir yaşam sürerlerken her anı, acıyı ve mutluluğu birbirleriyle paylaşırken birden bire yeni yapılaşmalarla kopmaya başladılar. O samimi ortamların, paylaşımların yer aldığı sokaklar birbirlerine paralel, karşılıklı birer taş orman olma özelliğine büründü. 100 – 150 kişinin yaşadığı sakin sokaklarda birden bire neredeyse bir köy nüfusuna varan konutlarla dolu bir sokakta yaşam başladı. Artık çevremizde yemyeşil bahçeleri olan, çeşit çeşit çiçeklerin yetiştiği evler yerine, önlerinde bir araç yığıntısı, kirlileşme ve gürültüye sebebiyet veren çok katlı apartmanlar ortaya çıktı. Komşuluktan kopan insanlar artık birbirlerine hal hatır sormak yerine, araçlarının park yeri nedeniyle yada çocuklar nedeniyle kavgalar etmeye başladılar. Çok katlı binalarda komşuluk hakları diye bir kavram artık ortadan kayboldu. Birbirlerini rahatsız etmek için adeta yarışan, birbirlerinin haklarına saygı göstermeyen bir topluluk doğdu adeta. Aynı apartmanda oturup daha henüz isimlerini bile bilmedikleri komşulara sahip oldu insanlar. Şimdi yanındaki, altındaki ya da üstündeki komşularını tanımadan, onlara en acil durumlarda yardım için nasıl başvurabileceklerini düşünür oldular.

◀ ▶
03.09.19

ARAP SABUNU: Deterjanların günümüzdeki gibi yoğun bir biçimde henüz günlük hayata girmediği yıllarda, temizlik işlerinde çoğunlukla arap sabunu ya da yeşil- beyaz kalıp sabunlar kullanılırdı. Kalıp sabuna nazaran temizleme kabiliyeti daha yüksek olan “arap sabunları” bakkallarda, kesif kokusundan dolayı dükkânın genellikle dışına konulan bir tenekenin içinde muhafaza edilirler, bakkal tarafından metal bir kaşık yardımıyla, naylon torbanın içine doldurulduktan sonra tartılarak satılırlardı. Görüntüleri itibarıyla ağdalı-sümüksü kıvamlarından, sarı renklerinden ve kendilerine has oldukça itici kokularından beklenmeyen temizleme özellikleri, onların bulaşık hariç hemen her yerde kullanılmalarına neden olurdu. Yerlerin, merdivenlerin, muşambaların, çamaşırların arıtılması işlemlerinde kadınların en büyük yardımcısı olan arap sabunları, artık günümüzde iyice gözden düştüler. Bu sabunları satan bakkal da kalmadı. Çamaşırlar kaynatılırken kazan içine kesme şekerden biraz büyük mor-lacivert ”çivit” atılırdı. En meşhuru ”Öküzbaşı” markalı olanıydı da, dış ambalajında öküz kafası resmi bulunurdu… Arap sabunu veya rendelenmiş sabunla çamaşır kazanında kaynayan sararmış (azmış) beyaz çamaşırlar çivitin verdiği renkle hafif maviye bakan beyazlık kazanırdı…

▶
03.09.19

SÜÜÜÜÜTÇÜÜÜÜÜÜ Mazide kalanlardan.Pastörize sütler piyasada yok iken sütçü her sabah mahalleyi dolaşır anlayamadığım sesler çıkartırdı,ama sütçünün geldiğini anlar günlük ihtiyaca göre sütümüzü alırdık.Çoğu kişiden para almaz,Kapıya tebeşirle çizik atardı, Mahallemizin sütçüsünün kapımıza geldiği dönemler en temiz dönemlermiş sanırım..zira sütçümüzün sütü kaynatıldığında kalın bir tabaka kaymak tutardı ve sütün kalitesi işte bu kaymağın yoğunluğuyla değerlendirilirdi..aklımızdan içine su katmışmıdır gibi bir soru geçmezdi hiç çünkü sonsuz bir güven vardı,evimizin bir ferdi gibiydi adeta..her zamanki süt tenceresine süt doldururken annem eşini çocuklarını sorardı..ve sütçümüz kimi zaman fazladan biraz daha süt koyardı hep. Düşünüyorum da sokaklarımızın tadı tuzuydu sokak satıcıları. Her daim yolu gözlenen, kulakların aşina sesiydi onlar. Şimdiki nesil onları bilmiyor ve belki de hiç bilmeden büyüyecek. Aramızdan bir bir eksilen değerlerimiz gibi onları da yitireceğiz bu gidişle. Siyah beyaz Türk filmlerinin karelerinde kalacak onların görüntüleri. Belki de bir daha, “Sütçüüü…” diye bağıran bir ses duymayacak kulaklarımız. Bu vesileyle haftada bir de olsa kapısı çalınan insanlarımızın kapısı çalınmayacak artık. Öldükten üç gün sonra fark edilen insan manzaraları yaşıyorsak bugün; işte elektrik telleri gibi insanlar arasında irtibatı sağlayan bu değerlerimizi yitirdiğimizdendir.

▶